Onderzoekers van de UGent vinden een nieuwe verklaring voor het chronisch pijnsyndroom fibromyalgie en banen de weg voor nieuwe behandelingen.
Tot naar schatting 5 procent van de Europese bevolking heeft last van fibromyalgie. Deze chronische aandoening gaat gepaard met aanhoudende pijnklachten in de spieren, gewrichten, pezen, ligamenten en organen die niet kunnen worden verklaard door aantoonbare weefselschade. Bovendien hebben veel patiënten last van chronische vermoeidheid, slaapapneu, blaas- en darmproblemen, angst- en slaapstoornissen, en hart- en bloeddrukproblemen. En ook voor deze bijkomende klachten is er geen duidelijke aanleiding.
Tot nu toe tastten wetenschappers in het duister over de oorzaak van dit chronische pijnsyndroom en is er ook geen behandeling die fibromyalgie kan genezen. Onderzoekers Boel De Paepe, Joél Smet, Chris Baeken, Jessica Van Oosterwijck en Mira Meeus van de UGent denken dat ze het mysterie gedeeltelijk hebben opgelost en dat hun bevindingen de basis kunnen vormen voor nieuwe therapieën die fibromyalgie kunnen genezen.
Onevenwicht in hersengebied
De onderzoekers analyseerden de bestaande literatuur over de ziekte en wisten een aantal cruciale puzzelstukjes bij elkaar te leggen die kunnen verklaren wat fibromyalgie precies is en wat eraan te doen valt.
‘Ons vertrekpunt was dat veel mensen die chronisch pijn lijden waarvoor geen duidelijke oorzaak kan worden gevonden, daarnaast ook heel vaak lijden aan andere steeds terugkerende aandoeningen’, vertelt dr. Boel De Paepe. Zij is als wetenschapper verbonden aan het Neuromusculair Referentiecentrum van het UZ Gent en hoofdauteur van de studie. ‘Patiënten klagen bijvoorbeeld vaak dat ze hartkloppingen hebben of buiten adem zijn, ook al hebben ze geen inspanning geleverd. Door dit complexe klachtenpatroon worden deze patiënten vaak gevolgd door artsen met verschillende medische specialisaties. We wilden uitzoeken wat de gemene factor was tussen al die geassocieerde klachten, waarvan je in eerste instantie zou denken dat ze heel anders zijn van aard.’
Toen de onderzoekers de pijn en alle andere syndromen samenlegden, kwam een hersendeel duidelijk naar voor als een van de sleutelregio’s die al die verschillende symptomen kon verklaren. En dat was de insula, een hersengebied dat pijnprikkels verwerkt en processen van het autonome zenuwstelsel aanstuurt die onder meer hartslag, vertering en darm-peristaltiek regelen.
In hun zoektocht in de bestaande literatuur vonden ze een studie waaruit blijkt dat er bij ongeveer 60 procent van de patiënten met fibromyalgie een verminderde densiteit van de dunne zenuwvezels kon worden aangetoond. Deze vaststelling deed in eerste instantie denken aan dunnevezelneuropathie, een aandoening die tot pijnklachten in handen en voeten leidt en de oorzaak voor fibromyalgie bij lichamelijke processen lijkt te leggen. Maar uit een andere studie waarbij in proeven bij ratten het niveau van de neurotransmitter glutamaat in hun insula verhoogd werd, bleek dat de dieren niet alleen gevoeliger werden voor pijn, maar ook dat de dunne zenuwvezels in hun achterpoten minder dicht werden. Met andere woorden dat die verminderde zenuwdensiteit hoogstwaarschijnlijk werd veroorzaakt door een onevenwicht in de insula. Dat leek bevestigd te worden door een latere studie waaruit bleek dat ook bij fibromyalgiepatiënten de hoeveelheid glutamaat in de insula verhoogd was en dat dat in relatie stond met hoe die mensen experimentele pijn, zoals dat van een prikje, ervaarden.
De onderzoekers legden al die puzzelstukjes bij elkaar en stellen voorop dat er in de insula van fibromyalgiepatiënten een onevenwicht bestaat tussen enerzijds de stimulerende neuro-transmitter glutamaat en anderzijds de remmende neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA). Die verstoorde balans van neurotransmitters in de insula ontregelt volgens hen het centrale zenuwstelsel en ligt niet alleen aan de basis van de chronische pijn bij fibromyalgie, maar ook van alle andere klachten die met de ziekte samenhangen.
Waardoor dat onevenwicht precies wordt uitgelokt, weten ze nog niet. Ze vermoeden dat er sprake kan zijn van een genetische aanleg en dat omgevingsfactoren zoals stress een trigger kunnen zijn die de ziekte doet ontstaan. ‘Heel vaak kunnen patiënten met fibromyalgie duidelijk aangeven wanneer hun klachten begonnen zijn’, stelt dr. De Paepe. ‘Heel vaak was er sprake van een trigger, zoals een zware ziekte of een ingrijpende gebeurtenis in hun leven. Wij vermoeden dat er sprake is van een onderliggende genetische aanleg voor fibromyalgie en dat de ziekte pas naar boven komt in stresssituaties.’
Dat fibromyalgie vroeger werd weggezet als een ziekte van vrouwen in de veertig, is tegenwoordig volledig achterhaald. ‘De meeste patiënten zijn nog altijd vrouwen, maar ook mannen kunnen aan fibromyalgie lijden’, vertelt dr. De Paepe. ‘Bovendien is de leeftijd waarop mensen klagen over chronische pijnen die niet kunnen worden verklaard zeer variabel. Zelfs kinderen blijven er niet van gespaard.’
Niet te onderschatten belang
Het belang van deze nieuwe inzichten kan moeilijk worden onderschat. Interessant is onder andere dat de diagnose van fibromyalgie bij tot 60 procent van de patiënten objectief kan worden vastgesteld door op zoek te gaan naar beschadigingen in de kleine perifere zenuwen. Dat kan door een huidbiopsie te nemen maar ook door de vezeldensiteit in het hoornvlies te bepalen aan de hand van een techniek die corneale confocale microscopie heet.
Dat de ziekte medisch kan worden aangetoond is zeer belangrijk voor patiënten omdat het bewijst dat de ziekte niet tussen hun oren zit, maar een aantoonbare neurologische oorzaak heeft. ‘Tot nu toe wordt fibromyalgie gediagnosticeerd door andere zaken uit te sluiten’, vertelt dr. De Paepe. ‘Als er niks mis is in de spieren waarin je pijn hebt, is het wellicht fibromyalgie. Patiënten hebben daardoor vaak het gevoel dat er iets gemist wordt, terwijl pijn net een sterk signaal is van het lichaam dat er iets fout gaat.’
Daarnaast kunnen de bevindingen leiden tot nieuwe behandelingen voor fibromyalgie. Tot nu toe zijn patiënten alleen aangewezen op kinesitherapie, slaapadvies en cognitieve gedragstherapie om beter met hun klachten om te gaan, maar die kunnen de ziekte niet genezen. De insula kan het doelwit vormen voor nieuwe therapieën die fibromyalgie wel definitief kunnen doen verdwijnen.
‘Er zijn indicaties dat elektromagnetische stimulatie de werking van de insula kan normaliseren en gerichter werkt dan medicatie’
Er is nog geen erkende werkende behandeling die fibromyalgie kan genezen, maar er bestaat wel al medicatie die ingrijpt op de neurotransmitters, en er zitten nog meer neuromodulerende middelen in de pijplijn. ‘Voor fibromyalgie zouden ze de balans tussen glutamaat en GABA kunnen herstellen, ofwel door glutamaat te verminderen door de receptoren ervoor te blokkeren, ofwel door GABA-analogen te geven om het niveau van gamma-aminoboterzuur kunstmatig te verhogen’, vertelt dr. De Paepe. ‘Het nadeel daarvan is dat medicatie voor pijnbestrijding veelal systemisch werkt en effecten heeft op het hele lichaam, wat vervelende bijwerkingen kan veroorzaken. Selectievere medicatie en technieken kunnen dit vermijden, bijvoorbeeld door lokaal de insula zelf elektromagnetisch te stimuleren. Dat is voorlopig nog experimenteel, maar er zijn indicaties dat dat de werking van de insula kan normaliseren en gerichter werkt dan medicatie.’
Fantoompijn
Dr. De Paepe wijst tot slot nog op de gelijkenissen tussen fibromyalgie en fantoompijn. ‘Vroeger kregen patiënten met een geamputeerde arm die klaagden over pijn in hun arm te horen dat ze geen pijn konden ervaren omdat ze die arm niet meer hadden. Nu is fantoompijn erkend als een duidelijk pijnsyndroom. Net zoals bij mensen met fantoompijn functioneert het pijnverwerkingsmechanisme van het lichaam van fibromyalgiepatiënten niet meer zoals het hoort, waardoor ze pijn blijven ervaren, ook lang nadat de veroorzaker van die pijn is verdwenen. Dat mechanisme proberen wetenschappers te ontrafelen en te herstellen. ’
Bron: https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/de-oorzaak-van-fibromyalgie-eindelijk-ontrafeld